آب ژاول شامل یک کاتیون سدیم (Na) و یک آنیون هیپوکلریت (OCl) می باشد. این ماده به عنوان نمک سدیم اسید هیپوکلروس وجود دارد که یک ترکیب بی آب بوده و به صورت انفجاری تجزیه می شود. آب ژاول ماده ای است که وقتی متبلور شود قابل انفجار نیست و در صورتی که در یخچال نگهداری شود، پایدار است.

آب ژاول چیست؟

هیپوکلریت سدیم که به آن سفید کننده مایع (وایتکس) نیز میگویند برای پاک کردن رنگ یا لکه از منسوجات به کار برده میشود. این ماده دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی است که توانایی کنترل باکتری ها و دیگر عوامل الوده کننده را دارد. NaClO ، به صورت 3-6% محلول در آب تولید آب ژاول میکند که به رنگ زرد مایل به سبز بوده و در مصارف خانگی برای سفید کردن البسه و ضدعفونی سطوح و در صنایع برای تصفیه آب آشامیدنی و استخر کاربرد دارد.

سفیدکننده‌ها خواص ضد باکتریایی (ضد میکروبی) گسترده‌ای دارند و برای ضد عفونی و استریلیز کردن، بسیار مفید واقع می‌شوند به طور مثال آب ژاول برای از بین بردن باکتری‌ها، ویروس‌ها و جلبک‌ها در محیط استخر کاربرد دارد و همچنین در حذف علف‌های هرز، حذف کپک و سفید کردن پالپ‌های چوب از آن استفاده می‌شود. بعضی از سفیدکننده‌ها اکساینده و بعضی کاهنده هستند و تقریبا تمام آن‌ها قابلیت ترکیب با رنگدانه‌های طبیعی و حذف آن‌ها را از محیط تماس دارند. تماس سفید‌کننده با پوست و چشم خطرناک است و باعث آسیب به آن‌ها خواهد شد. همچنین تنفس آن‌ها به مدت طولانی در غلظت کم علائم مسمومیت ایجاد خواهد کرد و در غلظت‌های بالا باعث آسیب به سیستم تنفسی خواهد شد.

روش‌هاي تهيه آب ژاول

واکنش سود سوزآور با گاز کلر

متداول‌ترين روش براي تهيه هيپوکلريت سديم ، عبارت از عبور دادن گاز کلر از درون محلول قليايي سديم هيدروکسيد مي‌باشد که در نتيجه آن ، کلر بطور همزمان هم اکسيد ( به فرم ^–OCl ) و هم احيا ( به فرم ^–Cl ) مي‌گردد. فرمول واکنش به شرح زير است:

الکتروليز محلول NaCl

روش وسيع ديگري که براي تهيه هيپوکلريت سديم استفاده مي‌شود، الکتروليز محلول غليظ نمک سديم کلريد است. اين سلولهاي الکتروليتي ، ديافراگم يا غشائي نداشته و در جريان بالا و در محلولي نسبتا خنثي بکار گرفته مي‌شوند. اين سلول‌ها جهت بکار گيري در درجه حرارت پائين طراحي مي‌شوند که محلول سود سوزآور کاتد را به تماس با کلر متصاعد شده از آند در مي‌آوردند.

واکنش سديم بي‌کربنات با کلسيم هيپوکلريت

روش ديگري براي تهيه سديم هيپوکلريت مي‌باشد که فرمول واکنش به شرح زير مي‌باشد:

قدرت اکسيدکنندگي سديم هيپوکلريت

بطور کلي ، سفيد کننده ، در واقع يک عامل اکسيد کننده مي‌باشد. فعاليت آن ، به اين وسيله اندازه گيري مي‌شود که چه مقدار کلر قابل دسترسي وجود دارد. کلر فعال (کلر قابل دسترس) اندازه اي از قدرت اکسيدکنندگي کلر موجود در سفيد کننده مي‌باشد. در پودرهاي سفيد کننده CaOCl₂ مقدار کلر قابل دسترس همان درصد کلر در پودر مي‌باشد.

اما در سديم هيپوکلريت مقدار کلر قابل دسترس دو برابر در صد موجود در پودرهاي سفيد کننده مي‌باشد. زيرا قدرت اکسيدکنندگي ^–OCl دو برابر اکسيدکنندگي Cl₂ است. احياي ^–OCl (کلر با اکسايش +1) به ^–Cl (کلر با اکسايش -1) با دو الکترون انجام مي‌شود، در حاليکه احياي Cl₂ به ^–Cl با يک الکترون براي هر کلر انجام مي‌گيرد.

آب ژوال

مزيت آب ژاول

مزیت آب ژاول اين است که خاصيت ضدعفوني کننده نيز دارد، زيرا يک سفيدکننده کلردار است. افزودن مقدار کمي پربورات به آب ژاول، قدرت سفيدکنندگي آن را افزايش مي‌دهد. البته بايد توجه داشت که آب ژاول یا محلول هيپوکلريت سديم، ناپايدار است و در مجاورت نور و گرما، يون -OCl تجزيه شده، اکسيژن آزاد مي‌کند و در نتيجه از شدت عمل آن کاسته مي‌شود. لذا بايد آب ژاول را در ظروف مات و نيز دور از گرما نگهداري کرد. همچنين بهتر است محلول‌هاي تازه استفاده شود، زيرا به هر حال در اثر ماندن بسادگي تجزيه مي‌شود.

مزایا و معایب استفاده از وایتکس

دلیل کاربرد بسیار زیاد وایتکس در صنعت و همچنین مصارف خانگی، قدرت بسیار بالای آن در ضدعفونی و از بین بردن قارچ، باکتری و ویروس های متعدد و همچنین سفید کنندگی بالای آن می باشد. علیرغم مزیت های متعدد این ماده، معایب زیادی نیز دارد که عبارتند از:

• قدرت خوردنگی وایتکس بسیار بالا بوده و بهتر است از تماس طولانی مدت آن با سطوح فلزی خودداری شود
• تحریک کننده پوست، سیستم تنفسی و چشم می باشد
• ترکیب وایتکس و جوهر نمک بسیار خطرناک بوده و فرد را دچار مسمومیت می کند
• ترکیب آب ژاول با سایر مواد شیمیایی تنها در محیط های آزمایشگاهی باید صورت گیرد چون اغلب قابل انفجار و سمی هستند
• پارچه های چرمی، ابریشمی و پشمی در تماس با وایتکس به شدت آسیب می بینند
• آمونیاک موجود در ادرار با آب ژاول منجر به تولید کلرمین، نیتروژن و ماده قابل انفجار می گردد. لذا از ورود مستقیم وایتکس به درون چاه فاضلاب باید جلوگیری شود